GİRİŞ

Toxoplasma gondii (T. gondii), Apicomplexa şubesinin Coccidia alt sınıfında bulunan zorunlu bir hücre içi protozoondur (1). Bu parazit, memeliler ve kuşlar da dahil olmak üzere hemen hemen tüm sıcak kanlı hayvanların yanı sıra insanları da enfekte edebilmektedir (2). Kedigiller, çevre şartlarına dirençli ookist atılımı yapabildikleri için bu parazitin yaşam döngüsünde çok önemli role sahiptir. İnsanlarda T. gondii ile enfeksiyon doğum öncesi veya sonrasında ortaya çıkabilir. Doğum sonrası enfeksiyon sıklıkla az pişmiş ette bulunan doku kistleri veya ookistlerle kontamine yiyecek ve içeceklerin tüketilmesi sonucunda oluşmaktadır. Bu kişilerin çoğu asemptomatiktir, ancak bazı kişilerde hafif bir hastalık veya nadir durumlarda daha ciddi sistemik bir hastalık gelişebilmektedir (1-4). Konjenital toksoplazmoz (KT), T. gondii’nin fetusu transplasental olarak enfekte etmesiyle ortaya çıkmaktadır. Fetusta meydana gelen enfeksiyon, subklinik olabileceği gibi multisistem tutulumu ile de kendini gösterebilir (1,5).

gondii enfeksiyonunun tanısı serolojik yöntemlerle indirekt olarak ve polimeraz zincirleme reaksiyonu, hibridizasyon, izolasyon ve histoloji ile direkt olarak konulabilir. Bağışıklığı yeterli hastalarda serolojik yöntemler yaygın olarak kullanılırken, bağışıklığı baskılanmış kişilerde kesin tanı çoğunlukla direkt yöntemler ile yapılır (1). Başta serum olmak üzere vücut sıvılarında, T. gondii’ye karşı oluşan farklı antikor sınıflarının (IgG, IgM, IgA ve IgE) saptanması için çeşitli serolojik testler kullanılır. Erken evre antikoru (IgM) tipi antikorlar, enfeksiyonun başlangıcından yaklaşık bir hafta sonra saptanabilir düzeye ulaşır ve bu, birkaç ay devam edebilir. Bununla birlikte, akut enfeksiyondan yıllar sonra bile anti-T. gondii IgM saptanmaya devam edebilir. Dolayısıyla, serumda tek başına IgM antikorlarının varlığı, akut toksoplazmoz tanısını koymada genellikle yetersizdir (6).

T. gondii’ye karşı oluşan IgG tipi antikorlar, enfeksiyondan 1-2 hafta sonra tespit edilebilir seviyeye ulaşıp 1-2 ay içerisinde pik yaparlar. Ardından, antikor seviyesi farklı oranlarda azalıp yaşam boyu pozitif kalabilmektedir. IgG tipi antikorların işlevsel afinitesine dayanan IgG avidite testleri, yakın zamanda ya da geçmiş dönemde kazanılmış enfeksiyonu ayırt etmeye yardımcı testlerdir. T. gondii enfeksiyonlarının rutin taramasında kullanılan enzim bağlı immünosorbent deneyi, yüksek duyarlılığa sahip, ekonomik ve kolay uygulanabilir bir yöntemdir (7,8).

Toplumların sosyo-ekonomik düzeyleri, beslenme alışkanlıkları, kişisel hijyen uygulamaları ve iklim koşullarındaki farklılıklar seropozitiflik düzeylerini etkileyebilmektedir (9). T. gondii seroprevelansı dünya genelinde %10,0 ile %97,4 arasında değişmektedir (10). 2019 yılında 21 Avrupa Birliği üyesi ülkenin verilerinin toplandığı bir çalışmada, KT olgularının oranı 100.000 canlı doğumda 5,2 olarak belirlenmiştir (11). Ülkemizde T. gondii seropozitifliğinin araştırıldığı çalışmalarda; anti-T. gondii IgG pozitifliği %17,5 ile %69,5, anti-T. gondii IgM pozitifliği ise %0 ile %5,4 arasında tespit edilmiştir (12).

Bu çalışmanın amacı; Trakya Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi Seroloji Laboratuvarı’nda 10 yıllık T. gondii serolojik test sonuçlarının retrospektif olarak değerlendirilmesidir.

YÖNTEMLER

Çalışma Trakya Üniversitesi Girişimsel Olmayan Klinik Çalışmalar Etik Kurulu onayı ile gerçekleştirildi (TUTF-GOBAEK 2022/44). Ocak 2012-Aralık 2021 tarihleri arasında Trakya Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi Seroloji Laboratuvarı’nda çalışılan, 21.108 anti-T. gondii IgM, 18.659 anti-T. gondii IgG ve 593 T. gondii IgG avidite testi olmak üzere toplam 40.360 test sonucu retrospektif olarak değerlendirildi. Hastaların yaş, cinsiyet ve başvurdukları poliklinik bilgileri kayıt edildi. Örnekler enzim bağlantılı floresans testi yöntemine dayanan VIDAS cihazı (bioMérieux, Fransa) veya elektrokemilüminesans immunoassay yöntemi ile çalışan cobas 6000 e601 modülünde (Roche, İsviçre) orjinal marka kit kullanılarak üretici firma önerileri doğrultusunda çalışıldı. Sonuçların değerlendirilmesinde; VIDAS cihazında çalışılan IgM için <0,55 negatif, 0,55-0,65 ara değer ve ≥0,65 pozitif olarak; IgG için <4 IU/mL negatif, 4-8 IU/mL ara değer ve ≥8 IU/mL pozitif olarak; anti-T. gondii IgG avidite için indeks değeri <0,200 düşük avidite, 0,200-0,300 ara değer ve ≥0,300 yüksek avidite olarak kabul edildi. Roche cobas e601 cihazında çalışılan anti-T. gondii IgM için <0,8 COI negatif, 0,8-1 COI ara değer, ≥1 COI pozitif, anti-T. gondii IgG için <1 IU/mL negatif, 1-3 IU/mL ara değer, ≥3 IU/mL değerler pozitif ve IgG avidite testi için avidite yüzdesi <70 düşük avidite, 70-80 ara değer, ≥80 yüksek avidite olarak kabul edildi.

İstatistiksel Analiz

Çalışmada tanımlayıcı istatistiksel analizler (ortalama, minimum, maksimum, standart sapma) ve Pearson ki-kare testi kullanıldı. P<0,05 değeri anlamlı kabul edildi. Verilerin analizinde SPSS 22 analiz programı kullanıldı.

BULGULAR

Anti-T. gondii IgM, anti-T. gondii IgG ve/veya T. gondii IgG avidite testleri çalışılan 40.360 serum örneğinin %83,5’i kadın, %16,5’i erkek hastaya aitti (Tablo 1). Hastaların yaş ortalaması anti-T. gondii IgM testi çalışılan hastalarda 27,6±14,63 (min: 0-maks: 93), anti-T. gondii IgG çalışılan hastalarda 29,9±12,43 (min: 0-maks: 93) ve IgG avidite çalışılan hastalarda 29,7±12,77 (min: 0-maks: 83) idi.

Anti-T. gondii IgM istemi ile gelen 21.108 serum örneğinin 721’i (%3,4) ve anti-T. gondii IgG istemi ile gelen 18.659 serum örneğinin 5.127’si (%27,5) pozitif bulundu (Tablo 2). Anti-T. gondii IgM pozitifliğinin kadınlarda erkeklere oranla istatistiksel olarak anlamlı seviyede yüksek olduğu görülürken (p≤0,001); anti-T. gondii IgG pozitifliğinin erkeklerde kadınlara oranla yüksek olduğu görüldü (p=0,008).

Anti-T. gondii IgG testi pozitif olan ve T. gondii IgG avidite testi çalışılan 593 serum örneğinin 535’i kadın, 58’i erkek hastaya ait idi. Bu örneklerin %34,7’sinde düşük avidite, %19,9’unda ara değer ve %45,4’ünde yüksek avidite tespit edildi (Tablo 3). Kadın hastalara ait serum örneklerinde saptanan düşük avidite oranı, erkek hastalara göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde yüksek bulundu (p=0,038).

Yaşları 15-49 arasında olan doğurganlık çağındaki kadın hastalara ait 30.207 serum örneğinin, anti-T. gondii IgM pozitifliğinin %4,1 (601/14805), anti-T. gondii IgG pozitifliğinin ise %26,9 (4006/14902) olduğu görüldü. IgG avidite testi çalışılan doğurganlık çağındaki 500 kadın hastaya ait serum örneğinden 186’sının (%37,2) düşük aviditeli olduğu saptandı.

Hasta serumlarının gönderildiği klinikler incelendiğinde en fazla numunenin kadın hastalıkları ve doğum (n=13.065, %32,4), tüp bebek ünitesi (n=10.376, %25,7), çocuk sağlığı ve hastalıkları (n=3001, %7,4) perinatoloji (n=2643, %6,5) ve enfeksiyon hastalıkları (n=2637, %6,5) bölümlerinden geldiği görüldü.

TARTIŞMA

Dünya nüfusunun genel olarak, yaklaşık %25-30’unun Toxoplasma ile enfekte olduğu varsayılmakla birlikte; prevalanslar, ülkeler arasında ve sıklıkla belirli bir ülke içinde veya aynı bölgedeki farklı topluluklar arasında büyük farklılıklar göstermektedir (2). Amerika Birleşik Devletleri’nde 6 yaş ve üzeri nüfusun %11’inin Toxoplasma ile enfekte olduğu tahmin edilmektedir (13). Çin’de anti-T. gondii IgG seroprevalansı %12,3 iken Almanya’da 18-79 yaş aralığında bu oran %49,08 olarak bulunmuştur (14,15).

Ülkemizde de seropozitiflik oranı bölgeden bölgeye değişmekte olup yüksek seropozitiflik oranlarının sıklıkla Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden bildirildiği görülmektedir. Ülkemizde bildirilen en yüksek anti-Toxoplasma pozitifliği oranı Şanlıurfa’da, kadın hastalara ait 2.586 serum örneğinin değerlendirildiği bir araştırmada saptanan %69,6’dır. Yüksek seroprevalansın çiğ et yeme alışkanlığının bu bölgede yaygın olması ile ilişkili olduğu düşünülmektedir (16).

Maçin ve ark.’nın (17) yaptığı ve hastaneye başvuran 7.051 hastada anti-T. gondii IgM ve IgG seropozitiflik oranlarının araştırıldığı bir çalışmada bu değerler sırasıyla %2,44 ve %29,53 olarak bulunmuştur. Bursa’da yapılan ve 10.295 hasta serumunda araştırılan anti-T. gondii IgG ve anti-T. gondii IgM pozitifliği sırasıyla %26,8 ve %1,9 olarak belirlenmiştir (18). Bolu’da yapılan bir çalışmada; anti-T.gondii IgG bakılan 4079 olgunun  %21'i, IgM bakılan 13.671 olgunun %1,2'si pozitif bulunmuştur (19). Malatyalı ve ark.’nın (12) 11 yıllık T. gondii seroloji sonuçlarını inceledikleri çalışmada olguların %1,6’sında anti-T. gondii IgM pozitifliği, %31,5’inde anti-T. gondii IgG pozitifliği saptanmıştır. Konya’da yapılan ve beş yıllık verilerin incelendiği bir başka çalışmada ise; anti-T. gondii IgG %24,1, anti-T. gondii IgM %2,4 oranında pozitif bulunmuştur (20). Edirne’de 2006-2010 yılları arasında genel popülasyonda yapılan bir çalışmada, anti-T. gondii IgG pozitifliği %30,8 ve anti-T. gondii IgM pozitifliği %3,3 olarak saptanmıştır (21). Hastanemizde gebelerde Toxoplasma seroprevalansının araştırıldığı diğer bir çalışmada %26,1 anti-T. gondii IgG pozitifliği, %2,6 IgG ve IgM pozitifliği ve %0,9 sadece IgM pozitifliği saptanmıştır (22). Çalışmamızda anti-T. gondii IgG %27,5, anti-T. gondii IgM %3,4 olarak bulunmuş olup sonuçlarımız ülkemizde, Toxoplasma seroprevalansının oldukça yüksek olduğu belirli bölgeler dışında yapılan çalışmalar ile uyum göstermektedir.

Toksoplazmozun cinsiyetler arası dağılımına bakıldığında; Aydın Türkoğlu ve ark.'nın (19) çalışmalarında, anti-T. gondii IgG (sırasıyla %27,6, %20,4) ve anti-T. gondii IgM pozitifliğini (sırasıyla; %1,9, %1,2) erkeklerde daha yüksek buldukları görülmektedir. Selek ve ark. (23) ise anti-T. gondii IgG pozitifliğini erkeklerde %34,6, kadınlarda %27,9; anti-T. gondii IgM pozitifliğini ise erkeklerde %1,5, kadınlarda %1,2 olarak tespit etmişlerdir. Erkeklerde seropozitifliğin yüksek bulunması, toprakla olan ilişkiye ve yetersiz hijyene bağlanmıştır. Yapılan bazı çalışmalarda ise kadınlarda seroprevalansın daha yüksek olduğu saptanmıştır. Şirin ve ark. (24) kadınlarda anti-T. gondii IgG ve IgM oranlarını sırasıyla %26,8 ve %4,7 olarak bulurken; erkeklerde bu oranları %22,4 ve %1,6 olarak bildirmişlerdir. Bir başka çalışmada ise anti-T. gondii IgG ve IgM pozitifliği kadınlarda, sırasıyla %27,4 ve %2,8; erkeklerde %19 ve %1,2 olarak tespit edilmiş olup, kadınlardaki yüksek pozitiflik oranları istatistiksel olarak da anlamlı bulunmuştur (20). Bizim çalışmamızda anti-T. gondii IgG değerleri, erkekler ve kadınlarda sırasıyla %29,5 ve %27,2 olarak saptanmış olup, erkeklerde görülen yüksek pozitiflik oranları istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Anti-T. gondii IgM pozitiflikleri ise; kadınlar ve erkeklerde sırasıyla %3,7 ve %2,1 olup, kadınlarda istatistiksel olarak yüksek bulunmuştur. Bu durumun, Esenkaya Taşbent ve ark.’nın (20) belirttiği gibi kadın hastaların doktora başvuru ve tarama oranlarının daha yüksek olması ile ilişkili olabileceği düşünülmektedir.

Toksoplazmoz gebelikte ciddi sorunlara neden olabilen bir enfeksiyondur. Doğurganlık çağındaki seronegatif kadınlar primer enfeksiyon açısından risk altındadır ve gebe kalmaları halinde serokonversiyon için düzenli kontrol edilmeleri gerekmektedir. Ayrıca seropozitifliği bulunmayan gebelerin, bu enfeksiyondan korunma ve olası risk faktörleri konusunda bilgilendirilmeleri gerekmektedir (25,26). Aynali ve ark.’nın (27) doğurganlık çağındaki kadınlar üzerinde yaptıkları bir çalışmada anti-T. gondii IgM pozitifliği %5,2, anti-T. gondii IgG pozitifliği ise %24,4 olarak tespit edilmiştir. Esenkaya Taşbent ve ark. (20) yaptıkları çalışmada ise doğurganlık yaş grubundaki anti-T. gondii IgG ve IgM pozitiflik oranını sırasıyla %36,1 ve %3,3 olarak bildirmiştir. Bizim çalışmamızda incelenen doğurganlık çağındaki hastaların anti-T. gondii IgM pozitifliğinin %4,1; anti-T. gondii IgG pozitifliğinin %26,9 olduğu görülmüştür. Bu oran literatürdeki verilerle uyumludur.

Anti-T. gondii IgM ve IgG antikorlarının birlikte pozitifliği durumunda yakın zamanda ya da geçmiş dönemde kazanılmış enfeksiyonu ayırt etmeye yardımcı testler olan IgG avidite testlerinin temeli, özgül IgG’nin multivalan T. gondii antijenine bağlanma gücüne dayanmaktadır. Yüksek aviditeli antikorların varlığı, enfeksiyonun son 3-4 aydan daha önce edinildiğini, düşük aviditeli antikorların varlığı ise akut enfeksiyon olabileceğini gösterebilir. Bununla birlikte düşük aviditeli antikorlar enfeksiyondan 3 ay sonra da görülebilmektedir. Ayrıca bazı hastalarda avidite testi sonuçları açısından ara değerler görülebilmektedir. Bu nedenle özellikle düşük veya sınırda avidite sonuçları ile karşılaşıldığında diğer tanı yöntemlerine başvurulmalıdır (6,7,28,29).

Yazısız ve ark.’nın (30) yaptıkları bir çalışmada, anti-T. gondii IgG pozitif ve anti-T. gondii IgM pozitif/ara değer olan hasta örneklerinin %57,1’inde yüksek avidite, %14,3’ünde ara değer, %28,6’sında düşük avidite bulmuşlardır. Esenkaya Taşbent ve ark.’nın (20) yaptıkları bir çalışmada ise hastaların %50,2’sinde yüksek avidite, %18,8’inde sınırda avidite ve %31’inde de düşük aviditeli anti-T. gondii IgG belirlenmiştir. Düşük aviditeli antikora sahip hastaların çoğunluğunun doğurganlık yaş grubu ve gebe olan kadınlardan oluştuğu belirtilmiştir. Bolu’da yapılan bir çalışmada ise IgG avidite testlerinde %33 düşük avidite, %15 sınır değer ve %52 yüksek avidite sonuçlarına ulaşılmıştır (19). Bizim çalışmamızda, serumların %34,7’sinde düşük avidite, %19,9’unda ara değer, %45,4’ünde yüksek avidite değerleri saptanmıştır.

SONUÇ

Laboratuvarımıza ait 10 yıllık verilerin değerlendirildiği bu çalışmada genel popülasyonda T. gondii seropozitifliği %27,5 olarak bulunmuştur. Sonuçlarımız ülkemizde ve Edirne ilinde yapılan diğer çalışmalarla uyum göstermekle birlikte, özellikle doğurganlık çağındaki kadınlarda hastalığın ciddi klinik sonuçları göz önüne alındığında rutin taramanın ne denli önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca çalışmamızın Edirne ilindeki Toxoplasma enfeksiyonu seroprevalans verilerine katkı sunduğu düşünülmektedir.

* Teşekkür

Yazarlar, istatistiksel analizlerin yapılmasındaki katkıları için Araş. Gör. Dr. Erkut Afyoncu’ya teşekkürlerini sunar.

* Etik

Etik Kurul Onayı: Bu çalışma, Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Girişimsel Olmayan Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulu tarafından onaylanmıştır (TUTF-GOBAEK 2022/44).

Hasta Onayı: Retrospektif değerlendirme olarak yapılan bu çalışma için hasta onamına gerek duyulmamıştır.

Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulunda olan kişiler tarafından değerlendirilmiştir.

* Yazarlık Katkıları

Konsept: C.E., N.Ş., Dizayn: C.E., B.K.Ç., F.İ.A., N.Ş., Veri Toplama veya İşleme: C.E., B.K.Ç., F.İ.A., N.Ş., Analiz veya Yorumlama: C.E., B.K.Ç., F.İ.A., N.Ş., Literatür Arama: C.E., B.K.Ç., F.İ.A., N.Ş., Yazan: C.E., B.K.Ç., F.İ.A., N.Ş.

Çıkar Çatışması: Yazarlar tarafından çıkar çatışması bildirilmemiştir.

Finansal Destek: Yazarlar tarafından finansal destek bildirilmemiştir.