ÖZET
Amaç:
İnsan ve kanin leishmaniasis (CanL) açısından endemik bir ülke olan Türkiye’de, kutanöz leishmaniasis (KL) yılda 1500-2000 yerli olgu ile vektör kaynaklı hastalıklar arasında birincil halk sağlığı sorunudur. Bu çalışmada, Leishmania tropica’nın neden olduğu CL ve L. infantum MON-1’in neden olduğu CanL bakımından endemik bir alan olan Aydın Dağları ve çevresinde bulunan kum sineğinin faunası, mevsimsel aktiviteleri ve yüksekliğe göre dağılımları ile ekolojik özelliklerinin de belirlenmesini içeren kapsamlı bir entomolojik araştırma amaçlanmıştır.
Yöntemler:
Araştırma, Haziran 2009 ile Temmuz 2010 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Farklı yükseklik aralıklarına göre toplam 10 lokasyon seçilmiş, CDC ışık tuzakları ve yapışkan tuzaklar kullanılarak kum sineklerinin en aktif olduğu Temmuz ve Ağustos aylarında 15 günde bir, Eylül ve Haziran ayları arasında 30 günde bir olmak üzere kum sineği örnekleri toplanmıştır (toplam 14 ay, 16 örnekleme). Örnek toplama sırasında sıcaklık, nem, ekolojik ve çevresel özellikler kaydedilmiştir. Kum sineği örnekleri, teşhis anahtarları kullanılarak tür düzeyinde tanımlanmıştır.
Bulgular:
Tüm örnekleme periyotları boyunca, 10 lokasyondan toplam 6712 kum sineği örneği (3268 dişi ve 3444 erkek) toplanmıştır. Morfolojik tür teşhisinde Phlebotomus cinsine ait dokuz (P. major s.l. %30,38; P. tobbi %22,93; P. papatasi %5,88; P. sergenti s.l. %4,51; P. alexandri %4,26; P. simici %3,50; P. burneyi %0,63; P. brevis %0,45; Transphlebotomus spp. %0,28) ve Sergentomyia cinsine ait üç tür (S. dentata %23,17; S. minuta %2,43; S. antennata %1,58) bulunmuştur. On iki kum sineği türünün mevsimsel aktivitesi belirlenmiş, VL ve CanL’nin olası vektörleri olan P. major s.l. ve P. tobbi ile CL’nin olası vektörü olan P. sergenti s.l de çalışma alanında bulunmuş olup, Nisan ile Ekim ayları arasında yedi ay boyunca aktivite gösterdikleri saptanmıştır. P. sergenti s.l’nin Temmuz ayında 400-600 m’de, P. major ve P. tobbi’nin ise Eylül ayında 200-400 m yükseklik aralığında en fazla yoğunluğa sahip olduğu tespit edilmiştir.
Sonuç:
Sonuçlar, Aydın Dağları ve çevresinde leishmaniasis vektörlerinin farklı yüksekliklerde bulunduğunu göstermiştir. Elde edilen bulgular, çalışma alanında parazitin bulaşma dönemi ve insektisit uygulaması gibi koruyucu önlemlerin uygulama periyodunu ortaya koymuştur.
References
1
Tesh RB. The genus Phlebovirus and its vectors. Annu Rev Entomol 1988; 33: 169-81.
2
Comer JA, Tesh RB. Phlebotomine sand flies as vectors of vesiculoviruses: a review. Parassitologia 1991; 33: 143-50.
3
Desjeux P. Leishmaniasis: Public health aspects and control. Clin Dermatol 1996; 14: 417-23.
4
Birtles RJ. Carrion’s disease. In: MW. Service (ed) The encyclopedia of arthropod-transmitted infections, CABI Publishing: Wallingford; 2001.p.104-106.
5
Ashford RW. Phlebotomus fevers. In: MW. Service (ed), The encyclopedia of arthropod- transmitted infections. CABI Publishing: Wallingford; 2001.p. 397-401.
6
Ivović V, Patakakis M, Tselentis Y, Chaniotis B. Faunistic study of sandflies in Greece. Med Vet Entomol 2007; 21: 121-4.
7
Maroli M, Feliciangeli MD, Bichaud L, Charrel RN, Gradoni, L. Phlebotomine sandflies and the spreading of leishmaniases and other diseases of public health concern. Med Vet Entomol 2013; 27: 123-47.
8
Brazil RP, Rodrigues AAF, Filho JDA. Sand fly vectors of Leishmania in the Americas- a mini review. Entomol Ornithol Herpetol 2015; 4: 144.
9
Galati E, Galvis-Ovallos F, Lawyer P, Léger N, Depaquit, J. An illustrated guide for characters and terminology used in descriptions of Phlebotominae (Diptera, Psychodidae). Parasite 2017; 24: 26.
10
Daldal N, Özbel Y. Phlebotomus spp. vektörlükleri ve kontrolü, Parazitoloji’de Arthropod hastalıkları ve vektörler, Özcel MA ve Daldal N (ed.) Türkiye Parazitoloji Derg. Yay. no:13, Ege Üniv. Basımevi, İzmir; 1997.p.49-109.
11
World Health Organization. Control of the leishmaniasis: report of a meeting of the WHO Expert Committee on the Control of Leishmaniasis. Geneva. 2010.WHO Technical Report Series, 949.
12
Ghorbani M, Farhoudi R. Leishmaniasis in humans: drug or vaccine therapy. Drug Des Devel Ther 2017; 12: 25-40.
13
Handman E. Leishmaniasis: current status of vaccine development. Clin Microbiol Rev 2001; 14: 229-43.
14
Davies CR, Kaye P, Croft SL, Sundar S. Leishmaniasis: new approaches to disease control. BMJ 2003; 326: 377-82.
15
Özbilgin A, Töz S, Harman M, Günaştı Topal S, Uzun S, Okudan F, et al. The current clinical and geographical situation of cutaneous leishmaniasis based on species identification in Turkey. Acta Tsrop 2019; 190: 59-67.
16
Yaman M. Phlebotominae species (Diptera: Psychodidae) in Konya province (dissertation). Selçuk University, Institute of Health Sciences; 1999.
17
Ertabaklar H, Oncü S, Ertug S. A new focus for cutaneous leishmaniasis in the West Coast of Turkey. Trop Doct 2005; 35: 189.
18
Özbel Y, Balcıoğlu IC, Ölgen MK, Simsek FM, Töz SÖ, Ertabaklar, et al. Spatial distribution of phlebotomine sand flies in the Aydın Mountains and surroundings: the main focus of cutaneous leishmaniasis in western Turkey. J Vector Ecol 2011; 36(Suppl 1): S99-S105.
19
Theodor O. Psychodidae-Phlebotominae. In: Die Fliegen Der Palaerktischen Region Lindner E. (ed.), E. Schweizerbart’sche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart; 1958.p.1-55.
20
Perfil’ev PP. Phlebotomidae (Sandflies). Fauna of USSR (Diptera). Academy of Sciences of the U.S.S.R. (Transl. by Israel Program for Scientific Translations) Wiener Bindery Ltd., Jerusalem; 1968; 3: 1-362.
21
Lewis DJ. A taxonomic review of the genus Phlebotomus (Diptera: Psychodidae). Bul br Mus nat Hist Entomol 1982; 45: 121-209.
22
Artemiev MM, Neronov V. Distribution and Ecology of Sandflies of the World (Genus Phlebotomus). Institute of Evolution. Morph Anim Ecol Moscow; 1984.p.207.
23
Killick-Kendrick R, Tang Y, Killick-Kendrick M, Sang DK, Sirdar MK, Ke L, et al. The identification of female sandflies of the subgenus Larroussius by the morphology of the spermathecal ducts. Parassitologia 1991; 33: 335-47.
24
Jørgensen SE, Costanza R, Xu FL. Handbook ecological indicators for assessment of ecosystem health. CRC Press/Taylor & Francis, Boca Raton, USA; 2005.
25
Alptekin D, Kasap M, Luleyap U, Kasap H, Aksoy S, Wilson ML. Sandflies (Diptera: Psychodidae) associated with epidemic cutaneous leishmaniasis in Sanlıurfa, Turkey. J Med Entomol 1999; 36: 277-81.
26
Volf P, Ozbel Y, Akkafa F, Svobodová M, Votýpka, J, Chang KP. Sand flies (Diptera: Phlebotominae) in Sanliurfa, Turkey: relationship of Phlebotomus sergenti with the epidemic of anthroponotic cutaneous leishmaniasis. J Med Entomol 2002; 39: 12-5.
27
Yaman M, Ozbel Y. The sandflies (Diptera: Psychodidae) in the Turkish province of Hatay: some possible vectors of the parasites causing human cutaneous leishmaniasis. Ann Trop Med Parasitol 2004; 98: 741-50.
28
Simsek FM, Alten B, Caglar SS, Ozbel Y, Aytekin AM, Kaynas S, et al. Distribution and altitudinal structuring of phlebotomine sand flies (Diptera: Psychodidae) in southern Anatolia, Turkey: their relation to human cutaneous leishmaniasis. J Vector Ecol 2007; 32: 269-79.
29
Killick-Kendrick R. Phlebotomine vectors of the leishmaniases: a review. Med Vet Entomol 1990; 4: 1-24.
30
Toprak S, Ozer N. Distribution of sand fly (Diptera: Psychodidae) species and efficiency of capturing methods in Sanliurfa province, Turkey. J Med Entomol 2007; 44: 23-8.
31
Svobodová M, Alten B, Zídková L, Dvorák V, Hlavacková J, Mysková J, et al. Cutaneous leishmaniasis caused by Leishmania infantum transmitted by Phlebotomus tobbi. Int J Parasitol 2009; 39: 251-6.
32
Erisoz-Kasap O, Belen A, Kaynas S, Simsek FM, Biler L, Ata N, et al. Activity Patterns of Sand Fly Species (Diptera: Psychodidae) and Comparative Performance of Different Traps in an Endemic Cutaneous leishmaniasis Focus in Cukurova Plain, Southern Anatolia. Acta Vet Brno 2009; 78: 327-35.
33
Belen A, Alten B. Seasonal dynamics and altitudinal distributions of sand fly (Diptera: Psychodidae) populations in a cutaneous leishmaniasis endemic area of the Cukurova region of Turkey. J Vector Ecol 2011; 36: 87-94.
34
Erisoz-Kasap O, Alten B. Comparative demography of the sand fly Phlebotomus papatasi (Diptera: Psychodidae) at constant temperatures. J Vector Ecol 2006; 31: 378-85.
35
Belen A, Alten B. Variation in life table characteristics among populations of Phlebotomus papatasi at different altitudes. J Vector Ecol 2006; 31: 35-44.
36
Erisoz-Kasap O, Linton YM, Karakus M, Ozbel Y, Alten B. Revision of the species composition and distribution of Turkish sand flies using DNA barcodes. Parasit Vectors 2019; 12: 410.
37
Chaniotis B, Spyridaki I, Scoulika E, Antoniou M. Colonization of Phlebotomus neglectus (Diptera: Psychodidae), the major vector of visceral leishmaniasis in Greece. J Med Entomol 2000; 37: 346-8.
38
Bosnić S, Gradoni L, Khoury C, Maroli M. A review of leishmaniasis in Dalmatia (Croatia) and results from recent surveys on phlebotomine sandflies in three southern counties. Acta Trop 2006; 99: 42-9.
39
Maroli M, Rossi L, Baldelli R, Capelli G, Ferroglio E, Genchi C, et al. The northward spread of leishmaniasis in Italy: evidence from retrospective and ongoing studies on the canine reservoir and phlebotomine vectors. Trop Med Int Health 2008; 13: 256-64.
40
Tok H, Sevil N, Ozensoy Töz S, Ertabaklar H, Balcıoğlu IC, Demir S, et al. The serological and entomological survey of zoonotic visceral leishmaniasis in Ayvacik Region of Canakkale Province, Turkey. Turkiye Parazitol Derg 2009; 33: 109-13.
41
Davies C. (Supervisor). Anthroponotic Cutaneous Leishmaniasis in Aydın, Turkey(dissertation). Master Thesis. University of London, Department of Infectious and Tropical Diseases. Candidate number: 6199, 2006. This reference can be obtained from the corresponding author upon request.
42
Papadopoulos B, Tselentis Y. Sandflies in the Greater Athens region, Greece. Parasite 1994; 1: 131-40.
43
Chaniotis B, Gozalo Garcia G, Tselentis Y. Leishmaniasis in greater Athens, Greece. Entomological studies. Ann Trop Med Parasitol 1994; 88: 659-63.
44
Lewis DJ, Phlebotomid sandflies. Bull World Health Organ 1971; 44: 535-51.
45
Depaquit J, Ferté H, Léger N, Lefranc F, Alves-Pires C, Hanafi H, et al. ITS 2 sequences heterogeneity in Phlebotomus sergenti and Phlebotomus similis (Diptera, Psychodidae): possible consequences in their ability to transmit Leishmania tropica. Int J Parasitol 2002; 32: 1123-31.
46
Ntais P, Sifaki-Pistola D, Christodoulou V, Messaritakis I, Pratlong F, Poupalos G, et al. Leishmaniases in Greece. Am J Trop Med Hyg 2013; 89: 906-15.
47
Velo E, Paparisto A, Bongiorno G, Di Muccio T, Khoury C, Bino S, et al. Entomological and parasitological study on phlebotomine sandflies in central and northern Albania. Parasite 2005; 12: 45-9.
48
Guan LR, Xu YX, Li BS, Dong J. The role of Phlebotomus alexandri Sinton, 1928 in the transmission of kala-azar. Bull World Health Organ 1986; 64: 107-12.
49
Azizi K, Rassi Y, Javadian E, Motazedian MH, Rafizadeh S, Yaghoobi Ershadi MR, et al. Phlebotomus (Paraphlebotomus) alexandri: a probable vector of Leishmania infantum in Iran. Ann Trop Med Parasitol 2006; 100: 63-8.
50
Limoncu ME, Balcıoğlu İC, Töz S, Demir S, Kavur H, Karakuş, et al. Entomological Survey for the Detection of Sand Fly Fauna and Vector Species in the Cutaneous Leishmaniasis Endemic Area in East Mediterranean Region of Turkey, Mersin Province. J Med Entomol 2020; 57: 1510-15.
51
Özbilgin A, Harman M, Karakuş M, Bart A, Töz S, Kurt Ö, et al. Leishmaniasis in Turkey: Visceral and cutaneous leishmaniasis caused by Leishmania donovani in Turkey. Acta Trop 2017; 173: 90-6.
52
Sarı B, Limoncu ME, Balcioglu IC, Aldemir A, Tasci GT, Kiliç Y, et al. Seroepidemiological and entomological survey in a new focus of zoonotic visceral leishmaniasis in Kars province, Northeastern Turkey. Vet Parasitol 2015; 209: 179-87.
53
Karmaoui A. Seasonal Distribution of Phlebotomus papatasi, Vector of Zoonotic Cutaneous Leishmaniasis. Acta Parasitol 2020; 65: 585-98.
54
Doha SA, Samy AM. Bionomics of phlebotomine sand flies (Diptera: Psychodidae) in the province of Al-Baha, Saudi Arabia. Mem Inst Oswaldo Cruz 2010; 105: 850-6.
