EDİTÖRE MEKTUP;
Tüm veteriner hekimler ve parazitologlar tarafından bilindiği üzere, insan dahil tüm memelilerde görülen ve karaciğere yerleşen Fasciola hepatica, ülkemiz ve tüm dünyada en çok koyunlarda görülmektedir. Dolayısıyla ilk isimlendirmeyi de büyük olasılıkla çobanlar yapmışlardır.
Dilbilim kurallarına göre; bir nesne, madde veya olguya isim verilirken, isim nesneyi tanımlamalı veya az çok nesneyle ilgili bir çağrışım yapan isimler tercih edilmelidir. Türk kültüründe koyun yetiştiriciliği göçebe yaşamın ayrılmaz parçasıdır. Bu nedenle küçükbaş hayvan, özellikle koyun yetiştiriciliğinde, muhtemelen başka dillerde tam karşılığı olmayan yüzlerce terim bulunmakta, hatta sadece dişi hayvanın yaşını ve özelliklerini belirtmek için toklu, tokluman, şişek, enek, yoz, kez yarma, azman gibi onlarca terim bulunmaktadır(1,2).
Çobanlar Fasciola hepatica’ya isim verirken doğal olarak da kendi bilgileri ve tecrübeleri ışığında, paraziti şekil olarak giydikleri kıyafet olan kepeneğe benzettikleri için kepenek hastalığı demişlerdir. Günümüzde bile, Tokat gibi bazı illerde yaşayan yaşlı çobanlar, paraziti hala kepenek olarak isimlendirmektedirler.
Nedeni tarafımca net olarak bilinmemekle birlikte, kepeneği tanımayan veya bilmeyen veteriner hekimler tarafından sehven kelebek olarak isimlendirilmiş, ya da çobanlar kibarlık olsun diye kepeneği, kelebeğe dönüştürmüşlerdir. Sebebi her ne olursa olsun parazitin Türkçe, doğru karşılığı “kepenek” olmalıdır. Görüntü veya çağrışım olarak hiçbir ilgisi bulunmayan kelebek değil.
Bilindiği üzere kelebek, vücudu pullara kaplı, bir çift kanatlı ve uçucu böceklere verilen genel isimdir. Oysa Fasciola uçmayan, yassı, etlice, yaprak şeklinde bir parazittir. Kepenek fotoğrafı ile F.hepatica fotoğrafı yan yana getirilerek incelenirse, burada öne sürülen iddianın gerekçesi daha kolay anlaşılacak ve bu görüşü destekleyenler artacaktır.
Parazitin Latince ismi Fasciola kökeninin de küçük bandaj, kas demeti veya bant anlamına gelen fascia’dan türediği öne sürülmektedir. Benzer şekilde parazitin İngilizce karşılığı olan “fluke” yassı, dil biçiminde demektir ve köken olarak kelebek “butterfly” ile hiçbir ilgisi bulunmamaktadır.
Sonuç olarak F.hepatica’ya çobanların kıyafeti olan “kepenek” adının verilmesi, fasciolosis için de “kepenek hastalığı” denmesi, gerek Türkçe açısından, gerekse yapacağı çağrışım açısından daha doğru bir tercih olacaktır.