GİRİŞ

Kızıl tilki (Vulpes vulpes), Palearktik bölge’de yabani Canidae üyeleri arasında en geniş popülasyon ve yayılış alanına sahip türlerden biridir (1). Bu hayvanlar yerleşim alanlarına rahatlıkla adapte olabilmeleri ve bu alanlarda yaşayabilmeleri nedeniyle, insan ve evcil hayvanlara, bazı paraziter etkenleri bulaştırabilme riskinden dolayı halk sağlığı açısından önem arz etmektedirler (2).

Bitler, memeli ve kuşlarda enfestasyona neden olan, hemimetabol gelişen, konak özgüllüğü yüksek ve bu ilişkinin evrimsel süreçte de sıkı sıkıya bağlı olduğu (co-evolution), zorunlu kan emici veya çiğneyici ektoparazitlerdir (3). Ischnocera ve Amblycera alt takımları memeli ve kuşlarda, Anoplura ve Rhynchophthirina alt takımları ise sadece memelilerde bulunur. Felicola (Suricatoecus) vulpis, Ischnocera alt takımına ait Trichodectidae ailesinde bulunan ve sadece tilkilerde enfestasyona neden olan bir türdür (4).

Dünya’da, tilkilerde daha önce yapılmış olan ektoparazit belirleme çalışmalarında, pire türlerinden Pulex irritans, Ctenocephalides canis, C. felis, Chaetopsilla tricosa, C. matina, Myoxopsylla laverani, Spilopsyllus cuniculi, Nosopsyllus fasciatus, Paraceras melis, Archaeopsylla erinacei, Ctenocephtalmus andorrensis, Odontopsyllus quirosi, Typhloceras poppei, Ceratophyllus gallinae; bit türlerinden Felicola (Suricatoecus) vulpis, Linognathus vulpis; sinek türlerinden Hippobosca equina, H. capensis, Stomoxys calcitrans; kene türlerinden Ixodes canisuga, I.ricinus, I. hexagonus, I. persulcatus, I. crenulatus, Rhipicephalus sanguineus, R. pusillus, Dermacentor marginatus, D. reticulatus, Haemaphysalis punctata, H. concinna ve akar türlerinden Otodectes cynotis, Sarcoptes scabiei, S.canis, Neotrombicula autumnalis, Cheyletiella yasguri bildirilmiştir (5-9).

Bu çalışma ile trafik kazası sonucunda ölü olarak birimimize getirilen bir kızıl tilkide mevcut ektoparazit türlerinin tespiti amaçlanmıştır.

OLGU SUNUMU

Toplanan örnekler kene, bit ve pire olarak ayrıldıktan sonra %70’lik alkolde muhafaza edilmiştir. İdentifikasyon amacıyla bitler ve pireler %10’luk potasyum hidroksit ile 5-7 gün şeffaflandırma işlemi yapıldıktan sonra mikroskop (Nikon Eclipse 80i) altında, kene örnekleri ise direkt olarak stereo mikroskop (Nikon SMZ1500) altında incelenerek, ilgili literatürlerde geçen anahtarlara göre teşhis edilmiştir (7,10,11). Örneklerin fotoğrafları mikroskoba entegre kamera ile (Mshot Mdx4-t) çekilmiş, ve genital organ çizimi ise vektörel çizim programı (Inkscape 0,92) ile yapılmıştır.

Mikroskobik inceleme sonucu bit örneklerinin Felicola (Suricatoecus) vulpis (Phthiraptera: Trichodectidae) kene örneklerinin Haemaphysalis erinacei (Acari: Ixodidae) ve pire örneklerinin ise Chaetopsylla globiceps (Siphonaptera; Vermipsyllidae) türlerine ait olduğu saptanmıştır (sırasıyla n_bit: 1 erkek 4 dişi; n_kene: 2 erkek; n_pire: 2 erkek 1 dişi). Türkiye’de tilkilerde ilk kez saptanması nedeniyle Felicola (Suricatoecus) vulpis örneklerinin ölçümleri alınmıştır.

Felicola (Suricatoecus) vulpis: Baş şekli her iki cinsiyette benzerdir. Frontal kenar düzdür. Anten her iki cinsiyette filiform yapıda ve 3 segmentlidir. Erkeklerde flagellum üzerinde diş bulunmaz. Erkeklerde abdomen terminal bir çıkıntıyla sonlanır. Oksipital bölgede şakakların üst kısmında küçük yanal çıkıntılar bulunur. Toraks, başdan daha dar ve kısadır. Uzunlamasına oval bir yapıya sahip olan abdomen, baş ve torakstan hem geniş hem de uzundur. Abdomen üzerinde üç çift stigma bulunur. Abdominal setalar kısadır (Şekil 1).

Felicola (Suricatoecus) vulpis’in erkek (n=1) ve dişisinin (n=4) morfolojik değerleri mm cinsinde ölçülmüştür. Erkek bireyin morfolojik değerleri, cephalic length (CL): 0,28; cephalic width (CW): 0,36; cephalic index (CI), CW/CL): 1,27; thoracic length (TL): 0,17; thoracic width (TW) 0,25; abdominal length (AL): 0,62; abdominal width (AW): 0,51; total length (ToL): 1,08; corporal index (CoI), ToL/ AW): 2,12 olarak ölçülmüştür. Dişi bireylerin morfolojik değerleri (sırasıyla CL, CW, CI, TL, TW, AL, AW, ToL, CoI) minimum 0,30-0,40-1,24-0,19-0,30-0,67-0,55-1,19-2,04; maksimum 0,37-0,43-1,33-0,22-0,33-0,83-0,66-1,36-2,36; ortalama 0,32-0,41-1,28-1,28-0,20-0,32-0,78-0,59-1,30-2,20 olarak ölçülmüştür.

TARTIŞMA

Türkiye’de Trichodectidae familyası içerisinde, memeli hayvanlarda enfestasyona neden olan, Bovicola (B. bovis, B. caprae, B. crassipes, B. equi, B. limbatus, B. ovis, B. ocellatus) Felicola (F. subrostratus) ve Trichodectes (T. canis, T. melis, T. pinguis) cinslerine ait 11 tür bulunmaktadır (12,13).

Dünya’da kızıl tilki ektoparazitleri üzerine yapılan çalışmalarda, enfestasyona neden olan birçok sinek, bit, pire, kene, ve akar türü tespit edilmiştir (6,9,14,15). Türkiye’de şu ana kadar yapılan çalışmalarda 100’ün üzerinde pire (16), 40’ın üzerinde kene (17) ve 100’ün üzerinde bit türü (13) tespit edilmiş olup bu türlerin bir kısmı da tilkilerde bildirilmiştir. Türkiye’de kızıl tilki ektoparazitleri üzerine üç çalışma yapılmış olup, birinci çalışmada (18) I. hexagonus ve Haemaphysalis numidiana (sinonim: Hae. erinacei); ikinci çalışmada (19) Pulex irritans, Ctenocephalides canis, C. f. felis, Archaeopsylla e. erinacei, Chaetopsylla globiceps, C. rothschildi, C. mirabilis, Ctenophthalmus acuminatus, Paraceras m. melis; üçüncü çalışmada (20) I. ricinus, I. hexagonus, R. sanguineus ve H. sulcata türleri bildirilmiştir. Yapılan bu çalışmada ise H. erinacei, C. globiceps ve F. vulpis türleri tespit edilmiştir. Haemaphysalis erinacei ve C. globiceps Türkiye’de tilkilerde daha önce yapılan çalışmalarda tespit edilmiş olup Hae. erinacei yapılan çalışmada sinonimi Hae. numidiana olarak kullanılmıştır (18).

Haemaphysalis erinacei, genellikle küçük ve orta boy memelilerde enfestasyona neden olmaktadır (11). Bu tür Türkiye’de kirpi (Erinaceus concolor), tilki (Vulpes vulpes), Arap tavşanı (Allactaga williamsi) ve insanda (Homo sapiens) bildirilmiştir (17). Chaetopsylla globiceps Türkiye’de daha önceki yapılan çalışmalarda çakal (Canis aureus), tilki (Vulpes vulpes), tavşan (Lepus europaeus) ve sincapta (Sciurus anomalus) bildirilmiştir (16).

Kızıl tilkide yapılan ektoparazit çalışmalarında Linognathus vulpis (Linognathidae, Anoplura) ve Felicola (Suricatoecus) vulpis (Trichodectidae, Ischnocera) olmak üzere iki bit türü tespit edilmiştir (4,7). Türkiye’de daha önceki yapılan çalışmalarda bu türlere ait bir kayıt bulunmamaktadır.

Felicolosis, tilkilerde nadir bir enfestasyon olmakla birlikte, farklı ülkelerde yapılan çeşitli çalışmalarda prevalansı %0-1 arasında değişmektedir (9). Türkiye’de yapılan çalışmalarda ise şu ana kadar F. vulpis bildirimi yapılmamıştır. Morfolojik özellikler ve morfometrik ölçümler dikkate alındığında incelenen bit örnekleri, ilgili literatürde geçen (7) bulgular ile büyük ölçüde uyum göstermektedir.

Yapılan bu çalışma sonucunda Türkiye’de kızıl tilkide ilk defa F. vulpis enfestasyonu bildirilmektedir.

* Etik

Hasta Onayı: Ektoparazit örneklerinin toplandığı konak, karayolunda trafik kazası nedeniyle ölmüş olarak bulunduğu için, hasta onayı gerekli değildir.

Hakem Değerlendirmesi: Editörler kurulunda olan kişiler tarafından değerlendirilmiştir.

* Yazarlık Katkıları

Konsept: G.E., M.A., Dizayn: G.E., M.A., Veri Toplama veya İşleme: A.T.G., E.B.G.T., T.T., Analiz veya Yorumlama: G.E., M.A., Literatür Arama: G.E., M.A., Yazan: G.E., A.T.G., M.A.

Çıkar Çatışması: Yazarlar tarafından çıkar çatışması bildirilmemiştir.

Finansal Destek: Yazarlar tarafından finansal destek bildirilmemiştir.